تنگه تایوان؛ یک مسیر معماری از سنت تا مدرنیته
- نویسنده: محمد خراسانی
- تاریخ انتشار: ۱۴۰۴/۴/۲۱
- آخرین ویرایش: ۱۴۰۴/۴/۲۱
تنگه تایوان که به‌طور طبیعی مرز میان تایوان و چین را مشخص می‌کند، در واقع فراتر از یک مرز آبی ژئوپلیتیکی است. تنگه تایوان، در طول تاریخ، گذرگاهی مهم برای تبادل فرهنگی، هنری و معماری میان شرق و غرب بوده است. آنچه تنگه تایوان را از سایر مناطق ساحلی متمایز می‌سازد، تنوع بی‌نظیر در سبک‌های معماری است که هم در بستر تاریخی و هم در پروژه‌های معاصر به چشم می‌خورد.
شما اگر پا به شهرهای ساحلی تایوان یا جزایری مثل Kinmen بگذارید، ردپای هنر معماری سنتی چینی، معماری ژاپنی دوران استعمار، و همچنین شاهکارهای معاصر جهانی را همزمان خواهید دید. این تلفیق منحصربه‌فرد باعث شده که معماران، طراحان شهری و حتی توریست‌ها، تنگه تایوان را نه‌تنها به چشم یک مرز، بلکه به‌عنوان یک بوم آزمایش معماری نگاه کنند. از معابد سنتی با سقف‌های موج‌دار تا برج‌های شیشه‌ای معاصر، از سنگرهای نظامی زیرزمینی تا مراکز فرهنگی عظیم، همه و همه در دل تنگه تایوان قرار دارند. در واقع، معماری این منطقه همانند خود تنگه تایوان، پلی‌ست میان گذشته و آینده.
معماری، زبان ملموس تاریخ است. در تنگه تایوان، این زبان به زیبایی سخن می‌گوید. منطقه‌ای که طی قرن‌ها، میزبان امواج مهاجرتی، نبردهای نظامی و تبادل فرهنگی بوده است، امروز در هر کوچه، دیوار، و سقف، روایتگر همین تاریخ پرآشوب است. تأثیر این تاریخ بر معماری منطقه غیرقابل انکار است. از ساختارهای مین‌نانی قرن هجدهمی گرفته تا بناهای سنگی قرن بیستم، تا ساختمان‌های شیشه‌ای و فولادی قرن بیست‌ویکمی، همه در تنگه تایوان به چشم می‌خورند.
در نواحی غربی تایوان، مخصوصاً در تایپه و شهرهای نزدیک به دریا، شاهد ترکیب معماری سنتی با سبک‌های غربی هستیم. این موضوع به‌ویژه در دوران استعمار ژاپن تقویت شد و شهرسازی مدرن به سبک‌های غربی وارد بافت شهری تایوان شد. از سوی دیگر، چین در ساحل مقابل تنگه تایوان، پروژه‌های فرهنگی بزرگی چون مراکز هنری و پل‌های بزرگ معاصر را در راستای نشان‌دادن اقتدار خود راه‌اندازی کرده است.
در مجموع، تنگه تایوان در دنیای معماری یک «منطقه تبادل» است؛ جایی که سبک‌ها، مصالح، تکنولوژی‌ها و فرهنگ‌ها با هم ملاقات می‌کنند و اثری بی‌بدیل می‌سازند. همین ویژگی‌هاست که باعث شده این منطقه به مکانی برای پروژه‌های خلاقانه معماری در سطح جهانی تبدیل شود.
جزایر Kinmen که بسیار نزدیک به سرزمین اصلی چین هستند، مانند ویترینی از معماری سنتی جنوب چین عمل می‌کنند. معماری رایج در این جزایر، سبک مین‌نانی یا همان Minnan است که با ویژگی‌هایی چون سقف‌های نوک‌دار به شکل دم پرستو، آجرهای قرمز، چوب‌های منبت‌کاری‌شده، و حیاط‌های مرکزی شناخته می‌شود. خانه‌هایی که نسل به نسل منتقل شده‌اند، هنوز با همان ظاهر اصیل پابرجا هستند و به‌عنوان جاذبه توریستی و فرهنگی بازسازی و حفظ شده‌اند.
در کنار این خانه‌ها، سازه‌هایی نظامی از زمان جنگ‌های سرد نیز وجود دارند. پناهگاه‌های زیرزمینی، دژهای بتنی، برج‌های مراقبتی، و سنگرهایی که در زمان تنش‌های نظامی میان چین و تایوان ساخته شدند، همگی بخشی از تاریخ معماری نظامی در این منطقه‌اند. معماری این استحکامات، هرچند ساده و کاربردی، ولی گویای شرایط خاص زمانی و جغرافیایی منطقه هستند.
امروزه این آثار به مراکز بازدید عمومی، موزه و گالری‌های فرهنگی تبدیل شده‌اند. پروژه‌های احیای معماری در Kinmen با احترام به سبک سنتی و بهره‌گیری از مصالح بومی، توانسته‌اند روح تازه‌ای به این فضاها ببخشند.
در طول پنجاه سال سلطه ژاپن بر تایوان، تغییرات شگرفی در معماری و شهرسازی تایوان رخ داد. تایپه به‌عنوان پایتخت، بیشترین تأثیر را پذیرفت. بناهایی با فرم و تزیینات معماری کلاسیک غربی، از جمله ساختمان‌های دولتی، ایستگاه‌های راه‌آهن، و مدارس، در این دوره ساخته شدند.
معروف‌ترین نمونه این سبک، بنای عظیم ریاست‌جمهوری تایوان است که در اصل به‌عنوان ساختمان اداری ژاپن ساخته شد. این ساختمان با گنبد مرکزی، ستون‌های کلاسیک، و طراحی متقارن، به‌خوبی سبک رنسانس و نئوکلاسیک اروپایی را در خود جای داده است.
در مناطق ساحلی تنگه تایوان نیز، ژاپنی‌ها قلعه‌هایی برای کنترل دریایی و امنیت مرزی ساختند که ترکیبی از مصالح مدرن (آهن و بتن) با تکنیک‌های محلی بود. این بناها، پس از پایان دوران استعمار، مورد بازسازی قرار گرفتند و به موزه یا فضاهای فرهنگی تبدیل شدند. همین تطابق و بازآفرینی معماری تاریخی با کاربری معاصر، به یکی از محورهای مهم معماری تایوان تبدیل شده است.
در بخش شمال غربی تایوان، جایی که رودخانه تامسوی به تنگه تایوان می‌پیوندد، سازه‌ای خیره‌کننده در حال احداث است: پل دانجیانگ. این پل معلق که توسط دفتر معروف زاها حدید طراحی شده، قرار است یکی از نمادهای معماری مدرن تایوان باشد. فرم دینامیک و منحنی‌های نرم این پل، شبیه تکه‌ای از مجسمه‌سازی پیشرفته است که با طبیعت پیرامونش در هم آمیخته.
علاوه بر طراحی ظاهری، پل دانجیانگ از لحاظ مهندسی نیز شاهکاری تمام‌عیار محسوب می‌شود. استفاده از کابل‌های غیرمتقارن، برج ۲۰۰ متری مرکزی، و رعایت قوانین اکولوژیکی رودخانه از جمله ویژگی‌های این پروژه هستند. این پل نه‌تنها عملکرد ترافیکی دارد بلکه تبدیل به یک نشانه شهری شده و خود را به‌عنوان یک سازه معمارانه به ثبت خواهد رساند.
در سمت مقابل تنگه تایوان، در شهر فوچو، مرکز عظیم فرهنگ و هنر تنگه، نمادی از رشد معماری فرهنگی چین است. این پروژه با طراحی منحنی و الهام‌گرفته از گل یاسمین، دارای سالن اپرا، سالن‌های کنسرت، فضاهای گالری و سینماست. فرم کلی ساختمان مانند گلبرگ‌هایی‌ست که از مرکز باز شده‌اند و فضایی هماهنگ با محیط اطراف ایجاد کرده‌اند.
طراحان پروژه به مصالح سنتی منطقه‌ای چون سرامیک، رنگ سفید مات و فرم ارگانیک توجه خاصی داشتند تا این مرکز در عین مدرن بودن، بومی نیز بماند. به‌طور کلی، این سازه نماینده دورنمایی از معماری فرهنگی چین در برابر ساحل تایوان است؛ هر دو در رقابتی هنری و هویتی برای بیان خود از طریق معماری.
در دل محله‌های قدیمی تایوان، به‌ویژه در شهرهایی چون تاینان، تائویوان و کائوسیونگ، معابدی را می‌بینیم که بیشتر از آنکه یک مکان مذهبی باشند، یک اثر معماری زنده‌اند. این معابد با ریشه در سنت مین‌نانی جنوب چین، در حقیقت نمایشگاهی از رنگ، فرم، و تزئینات معماری هستند. تزیینات پرنقش‌ونگار، سقف‌های دو شیبه با فرم‌های بال‌مانند، کاشی‌های رنگارنگ و نقش اژدها و ققنوس، از خصوصیات بارز این معابد است.
مثالی بارز از این نوع معماری، معبد «لانگشان» در تایپه است که با بیش از ۲۷۰ سال قدمت، تلفیقی از اعتقادات بودایی، تائوئیستی و کنفوسیوسی را در خود دارد. این معبد به گونه‌ای طراحی شده که علاوه بر کارکرد مذهبی، ارتباط مستقیم با اقلیم داشته باشد. حیاط‌های مرکزی، سقف‌های بلند، و پنجره‌های تهویه باعث جریان هوای مطلوب در تمام فصول می‌شود؛ و این نکته از ظرافت‌های معماری بومی این منطقه است.
نکته جالب دیگر، تداوم زندگی در این معابد است. برخلاف بسیاری از بناهای تاریخی که به موزه تبدیل شده‌اند، این معابد هنوز هم فعال هستند. زائران می‌آیند، عود روشن می‌کنند، نذر می‌دهند، و دعا می‌خوانند. معماری آن‌ها نیز همچنان در حال ترمیم و نگهداری است؛ گویی معماری و مذهب در این فضا یکی شده‌اند.
در شمالی‌ترین نقطه تایوان، جایی که خشکی به‌ناگهان به دریا می‌رسد، «کاپ فوگویی» یا دماغه فوگویی قرار دارد. این نقطه نه‌تنها از لحاظ جغرافیایی مهم است، بلکه به دلیل پروژه‌های احیای فرهنگی، امروز به یک نماد معماری تبدیل شده است. ساختمان‌های کوچک اما شاخص در این منطقه، نمونه‌ای از تبدیل فضاهای بلااستفاده به محیط‌های فرهنگی جدید است.
در گذشته، این منطقه فقط محل دیده‌بانی دریایی و فانوس دریایی بود، اما در دهه اخیر، فضاهای اطراف به مراکز بازدید، موزه‌های کوچک و کافه‌های هنری تبدیل شده‌اند. طراحان محلی با الهام از فرم صخره‌های دریایی، ساختمان‌هایی با فرم ارگانیک طراحی کرده‌اند که نه‌تنها با طبیعت تضاد ندارد بلکه با آن هماهنگ است. دیوارها از سنگ‌های محلی ساخته شده‌اند، سقف‌ها پوشش گیاهی دارند، و پنجره‌ها رو به دریا باز می‌شوند تا حسی از پیوند انسان با طبیعت را القا کنند.
احیای کاپ فوگویی، نمونه‌ای بارز از معماری مسئولانه است؛ استفاده از مصالح بومی، حفظ محیط زیست، و ایجاد فضاهای عمومی قابل استفاده برای مردم.
در منطقه تامسوی (Tamsui) در شمال تایوان، قلعه‌ای با قدمت بیش از ۱۵۰ سال وجود دارد که یادگار دوران دفاعی تایوان در برابر نیروهای خارجی‌ست. قلعه «هوبيه» که در اواخر قرن نوزدهم توسط فرماندهان نظامی ساخته شد، با الهام از معماری نظامی غربی اما با مصالح و فرم بومی بنا شده است.
دیوارهای ضخیم از آجر قرمز، پنجره‌های باریک مخصوص تیراندازی، و مسیرهای استراتژیک رفت‌وآمد داخلی، همگی نشان از طراحی هوشمندانه‌ای دارند که در عین سادگی، کارایی بالایی برای دفاع داشته‌اند. اما چیزی که قلعه هوبيه را خاص می‌کند، ترکیب آن با طبیعت و منظره تنگه تایوان است. وقتی در برج دیده‌بانی آن بایستید، تمام تنگه تایوان زیر پایتان است و درک عمیق‌تری از اهمیت جغرافیایی این منطقه پیدا خواهید کرد.
امروزه، این قلعه بازسازی و به‌عنوان موزه و مرکز توریستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فعالیت‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری و اجرای تئاتر در حیاط آن برگزار می‌شود؛ اتفاقی که نمونه‌ی خوبی از بازآفرینی عملکردی معماری نظامی در فضای مدرن است.
جزایر Kinmen تنها چند کیلومتر با سرزمین چین فاصله دارند. همین نزدیکی باعث شده تا در دوران تنش‌های نظامی قرن بیستم، این جزایر به پایگاه‌های اصلی دفاعی تایوان تبدیل شوند. در این جزایر می‌توان ده‌ها سنگر، پناهگاه زیرزمینی، مسیرهای مخفی و برج‌های دیده‌بانی را دید که با نهایت دقت و مهندسی در دل صخره‌ها یا زیر زمین ساخته شده‌اند.
آنچه معماری این فضاها را خاص می‌کند، هماهنگی کامل با زمین و چشم‌انداز است. سنگرهایی که از دور، شبیه صخره به نظر می‌رسند و تنها وقتی نزدیک می‌شوی متوجه می‌شوی بخشی از یک سیستم دفاعی زیرزمینی هستند. مصالح مورد استفاده اغلب بتن، آجر و سنگ محلی بوده‌اند؛ عناصری که هم استتار می‌کردند و هم استحکام بالا داشتند.
جالب‌تر آنکه بسیاری از این بناها امروز تغییر کاربری داده‌اند. برخی تبدیل به موزه، برخی به گالری‌های هنری، و بعضی حتی به کافه و کتاب‌خانه شده‌اند. این نوع بازتعریف عملکردی، یکی از جذاب‌ترین رویکردهای معماری در قرن ۲۱ است که گذشته را حذف نمی‌کند بلکه به شیوه‌ای تازه با آن گفت‌وگو می‌کند.
اقلیم تنگه تایوان، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش، عموماً گرم و مرطوب است. این شرایط آب‌وهوایی مستقیماً بر نحوه طراحی ساختمان‌ها، استفاده از مصالح، و حتی سبک‌های تزئینی تأثیرگذار بوده است. یکی از شاخص‌ترین سبک‌هایی که با این اقلیم هماهنگ شده، سبک معماری مین‌نانی (Minnan) است که در جنوب چین و غرب تایوان گسترده شده است.
در این سبک، عناصر معماری بیشتر برای تهویه طبیعی، جذب نور غیرمستقیم، و مقاومت در برابر باران‌های شدید طراحی شده‌اند. سقف‌های بلند و شیبدار که آب باران را به‌سرعت به پایین منتقل می‌کنند، از خصوصیات بارز این سبک هستند. حیاط مرکزی، پنجره‌های چوبی کرکره‌ای و دیوارهای ضخیم باعث می‌شوند ساختمان‌ها در تابستان خنک و در زمستان معتدل باشند.
از نظر مصالح، آجر قرمز، چوب سخت محلی، سفال و سنگ‌های طبیعی کاربرد زیادی دارند. استفاده از این مصالح نه‌تنها به شرایط اقلیمی پاسخ می‌دهد، بلکه باعث می‌شود ساختمان با محیط اطرافش هم‌زیستی بصری داشته باشد. طرح‌های تزیینی مانند نقوش گل، اژدها و پرنده نیز در نمای ساختمان‌ها و سقف‌ها دیده می‌شود که بیانگر باورهای فرهنگی و زیبایی‌شناسی سنتی مردم منطقه است.
این سبک تا امروز دوام آورده و هنوز هم در بازسازی‌های مدرن از اصول آن استفاده می‌شود. حتی ساختمان‌های جدید در تایپه یا کاوشیونگ که عملکرد اداری یا تجاری دارند، از فرم‌ها و المان‌های مین‌نانی بهره می‌گیرند تا حس بومی‌بودن را حفظ کنند.
یکی از چالش‌ها و درعین‌حال فرصت‌های معماری در مناطق پیرامون تنگه تایوان، ترکیب سنت با تکنولوژی‌های نوین است. در دهه اخیر، پروژه‌های زیادی با هدف بازسازی و احیای ساختمان‌های سنتی به‌وسیله مصالح مدرن و روش‌های نو طراحی شده‌اند. این پروژه‌ها معمولاً تلاش می‌کنند بین اصالت فرهنگی و کارایی مدرن توازن برقرار کنند.
مثلاً در پروژه‌هایی در تایپه یا تاینان، خانه‌های مین‌نانی با مصالح ضدزنگ، شیشه‌های هوشمند، و سیستم تهویه پیشرفته بازسازی شده‌اند. فرم ساختمان همان باقی مانده، اما امکانات داخلی مدرن شده‌اند. این سبک از طراحی، پاسخ مناسبی برای نیاز امروز به صرفه‌جویی در انرژی، راحتی بیشتر، و امنیت بالاتر است.
از نظر زیبایی‌شناسی نیز طراحان تلاش کرده‌اند که ظاهر سنتی ساختمان حفظ شود اما با لایه‌هایی از نوآوری همسو گردد. استفاده از پوشش‌های نانویی برای حفظ رنگ آجرهای قدیمی، ترکیب چوب طبیعی با آلومینیوم، و استفاده از نورپردازی هوشمند، تنها بخشی از این رویکرد هستند.
جذاب‌ترین نکته درباره این سبک نوسازی این است که مردم محلی احساس مالکیت بیشتری نسبت به ساختمان‌ها دارند. چون این خانه‌ها تنها “بازسازی” نشده‌اند؛ بلکه با دقت و احترام به گذشته “زنده شده‌اند”.
در مناطقی مانند تنگه تایوان، معماری تنها شکل دادن به فضا نیست؛ بلکه یک ابزار هویتی‌ست. به‌ویژه در مناطقی همچون تنگه تایوان که همیشه در کانون توجه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بوده، هر بنای جدید نه‌تنها یک پروژه ساخت‌وساز، بلکه بیانیه‌ای فرهنگی است.
برای مثال، ساخت یک مرکز فرهنگی مدرن در ساحل غربی تایوان، بیشتر از آنکه پاسخ به نیازهای شهری باشد، پاسخی به حضور فرهنگی چین در سوی دیگر تنگه تایوان است. همین رقابت پنهان در بستر معماری باعث شده تا پروژه‌ها با دقت بیشتری طراحی شوند و تمرکز زیادی روی بیان مفهومی آن‌ها وجود داشته باشد.
همچنین معماران جوان تایوانی به‌شدت بر معماری بومی تأکید دارند و سعی می‌کنند آثارشان ضمن برخورداری از تکنولوژی‌های نوین، در ادامه سنت‌های گذشته طراحی شوند. فضاهایی مانند پارک‌های شهری، مراکز هنری، و کتابخانه‌های عمومی اکنون به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که روایتی از تاریخ، فرهنگ و اقلیم منطقه باشند.
شهرسازی جدید در تایوان دیگر یک فرایند صرفاً اقتصادی نیست؛ بلکه فرآیندی چندلایه و فرهنگی‌ست. معماری این مناطق اکنون به گونه‌ای عمل می‌کند که هم زمان حال را نشان دهد و هم گذشته را حفظ کند.
آینده معماری در پیرامون تنگه تایوان، بدون شک به سمت تعاملات میان‌رشته‌ای حرکت خواهد کرد. دیگر صرفاً طراحی زیبا یا کاربردی ملاک نیست؛ اکنون معماری باید با جامعه‌شناسی، اقلیم‌شناسی، هنر، فناوری اطلاعات و حتی علوم سیاسی همگرا شود.
برای مثال، طراحی ساختمان‌هایی با انرژی صفر (Zero-Energy Buildings) در نواحی مرزی، نه‌تنها پاسخ به بحران‌های اقلیمی است، بلکه به حفظ استقلال انرژی تایوان نیز کمک می‌کند. یا استفاده از فناوری هوش مصنوعی در مدیریت شهر هوشمند در تایپه، بخشی از تلاش برای افزایش کارآمدی فضاهای شهری است.
همچنین برنامه‌هایی برای ارتقاء زیرساخت‌های گردشگری معماری، احیای بافت‌های تاریخی، و دیجیتالی‌سازی اسناد معماری سنتی در دست اجراست که آینده معماری منطقه را روشن‌تر خواهد کرد.
در یک کلام، تنگه تایوان نه‌تنها مرز دو کشور است، بلکه اکنون به مرز نوآوری و معماریِ مسئولانه در شرق آسیا نیز تبدیل شده است. جایی که فرهنگ، تاریخ و تکنولوژی در هم می‌آمیزند تا شهری آینده‌نگر و درعین‌حال ریشه‌دار خلق شود.
تنگه تایوان، این گذرگاه باریک و استراتژیک میان شرق و غرب آسیا، فراتر از یک مرز جغرافیایی یا نظامی است. این منطقه به‌واسطه تاریخ پرتنش، تبادلات فرهنگی، و تحول‌های اقتصادی، به یکی از غنی‌ترین بسترهای معماری تبدیل شده است. آنچه امروز در حاشیه این تنگه می‌بینیم، مجموعه‌ای از لایه‌های زمانی و سبک‌های معماری گوناگون است که هرکدام قصه‌ای برای گفتن دارند.
از خانه‌های قرمز مین‌نانی در Kinmen تا قلعه‌های دفاعی هوبيه، از معابد سنتی تا مراکز فرهنگی مدرن مانند Strait Art Centre، معماری در این منطقه مانند یک زبان زنده، پیوسته در حال گفت‌وگوست. در کنار آن، نوآوری‌هایی مانند پل دانجیانگ یا فضاهای بازسازی‌شده در کاپ فوگویی، نماینده آینده‌نگری تایوان در کنار ریشه‌دار بودنش هستند.
نکته کلیدی این است که تنگه تایوان صرفاً فضایی فیزیکی نیست، بلکه یک پلتفرم معماری برای بیان هویت است. در جهانی که فرهنگ‌ها و سیاست‌ها به‌شدت در حال تحول‌اند، این منطقه نشان داده که می‌توان با احترام به گذشته، آینده‌ای هوشمند، انسانی و پایدار ساخت.
در نهایت، تنگه تایوان الگویی است برای معمارانی که به دنبال ترکیب تاریخ، طبیعت، تکنولوژی و جامعه در طرح‌های خود هستند. اینجا هر دیوار، هر سقف و هر بنا، بخشی از یک روایت بزرگ‌تر است که همچنان ادامه دارد…
معماری این منطقه ترکیبی از هر دو است. در مناطقی مثل Kinmen و تایپه، هم معماری سنتی چینی و مین‌نانی دیده می‌شود و هم پروژه‌های فوق‌مدرن مانند پل دانجیانگ یا مراکز فرهنگی جدید. این ترکیب، هویت دوگانه تاریخی و آینده‌نگر به منطقه بخشیده است.
معماری مین‌نانی به‌دلیل استفاده از آجر قرمز، سقف‌های شیروانی نوک‌تیز، حیاط مرکزی، و نقوش اساطیری بسیار معروف است. این سبک با اقلیم مرطوب جنوب شرق آسیا هماهنگ بوده و توجه زیادی به تهویه طبیعی و نورگیری دارد.
این تنگه به‌واسطه موقعیت ژئوپلیتیکی و رقابت فرهنگی میان چین و تایوان، به بستری برای ساخت پروژه‌های نمادین تبدیل شده است. معماری معاصر در این منطقه نه‌تنها زیبایی‌شناسی دارد، بلکه هویت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را نیز بازتاب می‌دهد.
بله، بسیاری از تأسیسات نظامی سابق در جزایر Kinmen امروزه به موزه، گالری و مراکز فرهنگی تبدیل شده‌اند. بازدید از این مکان‌ها تجربه‌ای متفاوت از ترکیب تاریخ و معماری به بازدیدکننده ارائه می‌دهد.
بله، تایوان برنامه‌های متعددی برای بازسازی خانه‌های تاریخی، معابد سنتی و محله‌های قدیمی در حال اجرا دارد. استفاده از تکنولوژی نوین همراه با حفظ فرم‌های اصیل از رویکردهای اصلی این پروژه‌هاست.
دیدگاهتان را بنویسید